“TẾT” chứ không phải là “TIẾT” (Khảo luận Lịch Sử)

Chữ “Tết” tương đối đồng âm với chữ “Tiết” trong 24 “Tiết Khí” của lịch nông nghiệp Á đông (Âm lịch Lịch mặt trăng..).  Tết Cổ Truyền Việt Nam lại hầu như trùng với ngày đầu tiên của Tiết Lập Xuân là ngày khởi đầu cho một mùa có tiết khí thuận lợi cho việc trồng trọt gọi là ngày Nguyên Đán. Cho nên người Việt chúng ta bắt đầu là nhầm lẫn sau đó là thành thói quen và cuối cùng đã biến Tết một ngày lễ hội mừng năm mới theo Lịch nông nghiệp thành Tết Nguyên Đán.

Tết cổ truyền Việt Nam là một lễ hội truyền thống có liên quan đến việc trồng cấy cây nông nghiệp trong tập tục của người Việt cổ đại chứ hoàn toàn không liên quan đến Tiết Nguyên Đán của Trung Hoa. Một số học giả cho rằng từ nguyên của Tết là xuất xứ từ Tiết Nguyên Đán bên Tàu là sai. Cũng chính vì vậy mà đã hình thành một khái niệm sai lầm trong nhận thức gọi Tết cổ truyền Việt Nam là Tết Nguyên Đán.

Ngày nay hầu như những bài viết của các học giả lịch sử các nhà biên soạn từ điển và ngay cả tầng lớp trí thức Việt Nam cũng như các chính khách lãnh tụ Việt Nam khi viết về Tết cổ truyền hay chúc tụng Tết cổ truyền Dân tộc đều dùng từ “Tết Nguyên Đán”.

Sự nhầm lẫn vô tình này đã tạo ra suy nghĩ Tết cổ truyền Việt Nam có xuất xứ từ Trung Hoa. Và cho rằng chúng ta lệ thuộc vào Văn hóa Tàu.

Cũng chính vì suy nghĩ này mà một số trí thức Việt Nam ở hải ngoại đã hô hào chống Trung Quốc bằng cách gạt bỏ Tết Cổ truyền và Tết Trung thu ra khỏi sinh hoạt cộng đồng. Họ cuồng tín cho rằng làm như vậy mới thoát ra khỏi ách đô hộ Văn hóa của phương Bắc.

Tết cổ truyền Việt Nam là lễ hội có trước ngày lễ “Tân Niên” lễ mừng ngày Nguyên Đán của người Tàu rất lâu. Và nếu như hai ngày lễ này có giống nhau về truyền thống thì chính Người Trung Hoa bắt chước người Việt mới có lễ hội này chứ không thể nói rằng Tết cổ truyền Việt Nam xuất xứ từ Tàu được.

Không thể có chuyện cái có trước lại bắt chước cái có sau được đó là nghịch lý.

Các bạn hãy xem Khổng Tử là bậc tổ sư cho lễ nhạc của Trung Hoa viết trong sách Kinh Lễ như sau: “:”Ta không biết Tết là gì nghe đâu đó là tên của một ngày lễ hội lớn của bọn nguời Man họ nhảy múa như điên uống ruợu và ăn chơi vào những ngày đó họ gọi tên cho ngày đó là “TẾ SẠ” (Tế Sạ là Khổng Tử phát âm chữ Thêts là lễ hội năm mới của người Thái đất Phong Châu- TN)

Sách Giao Chỉ Chí cũng có đoạn viết “Bọn người Giao Quận thường tập trung lại từng phường hội nhảy múa hát ca ăn uống chơi bời trong nhiều ngày để vui mừng một mùa cấy trồng mới chúng gọi ngày đó là Nèn- Thêts không những chỉ có dân làm nông mà tất cả người nhà của Quan lang Chúa động cũng đều tham gia lễ hội này. Chỉ có bọn man di mới có ngày hội mà người trên kẽ dưới cùng nhau nhảy múa như cuồng vậy bên ta không có sự Quân thần điên đảo như thế..”

Hai đoạn trích từ hai cuốn Kinh sử nổi tiếng của Văn hóa Trung Hoa đều khẳng định Tết của Việt có trước ngày “Tân Niên” Chinese new Year ” Thrếts Chìn” của người Tần Trung Hoa rất xa.

Tết cổ truyền của Việt Nam có từ thời Hồng Bàng có trước cả thời Hùng Vương vì vậy mới có sự tích Lang Liêu gói bánh chưng bánh dày mừng Tết vua Cha chứ. Có nghĩa là Tết cổ truyền Việt Nam đã có hơn 4000 năm rồi.

Trong khi lễ “Tân Niên- 新年 ” của người Tàu thì sao?

Theo lịch sử Trung Quốc nguồn gốc Xuân tiết (春節) Tân niên (新年) hoặc Nông lịch tân niên (農曆新年).  có từ đời Tam Hoàng Ngũ Đế và thay đổi theo từng thời kỳ.

Như vậy là ngày Tân Niên của Trung Hoa có sau ngày Tết cổ truyền Việt rất xa. Và thay đổi tứ tung. Còn ngày Tết cổ truyền của Tộc Việt vốn không thay đổi từ thượng cổ cho đến nay. Thế thì tại sao lại nói ngày Tết cổ truyền Việt Nam là có từ Tết Tàu được. Thậm đại vô lý.

Nếu tra theo từ Nguyên của chữ Tết vốn chẳng liên quan gì đến chữ Tiết trong Tiết Nguyên Đán của Lịch Tàu cả. Vì bởi Nguyên Đán vốn không phải là Tiết trong 24 bốn Tiết khí của Thời tiết phân chia theo lịch Mặt trăng. Nguyên Đán chỉ là buổi sáng đầu tiên trong ngày khởi đầu của Tiết Lập Xuân thôi (Nguyên= Nguyên vẹn khởi đầu Đán= buổi sáng)

Nguyên Đán vốn không phải là Tiết khí vả lại ngày Nguyên Đán là ngày đầu của Tiết Lập Xuân mà ngày đầu của Tiết Lập Xuân không nhất thiết trùng với ngày Sóc (ngày có trăng) là ngày đầu tiên của tháng đầu tiên trong năm được. Vì vậy Tết không thể là “Tiết” Nguyên Đán và càng không phải là “Tết” Nguyên Đán được.

24 Tiết khí của Lịch nông nghiệp (Lịch âm) là :
(Con số đầu là chỉ kinh lộ Mặt trời)
315° Lập xuân: Bắt đầu mùa xuân
330° Vũ thủy: Mưa ẩm
345° Kinh trập: Sâu nở
0° Xuân phân: Giữa xuân
15° Thanh minh: Trời trong sáng
30° Cốc vũ: Mưa rào
45° Lập hạ: Bắt đầu mùa hè
60° Tiểu mãn: Lũ nhỏ duối vàng
75° Mang chủng: Chòm sao tua rua mọc
90° Hạ chí: Giữa hè
105° Tiểu thử: Nóng nhẹ
120° Đại thử: Nóng oi
135° Lập thu: Bắt đầu mùa thu
150° Xử thử: Mưa ngâu
165° Bạch lộ: Nắng nhạt
180° Thu phân: Giữa thu
195° Hàn lộ: Mát mẻ
210° Sương giáng: Sương mù xuất hiện
225° Lập đông: Bắt đầu mùa đông
240° Tiểu tuyết: Tuyết xuất hiện
255° Đại tuyết: Tuyết dầy
270° Đông chí: Giữa đông 22 tháng 12
285° Tiểu hàn: Rét nhẹ
300° Đại hàn: Rét đậm

Ngày Sóc đầu tiên là ngày bắt đầu tháng đầu tiên của năm mới (Mồng một Tết) không hẳn là ngày đầu tiên của tiết Lập xuân. Vì ngày mồng một Tết thì dịch chuyển lung tung theo lịch Âm thiếu nhuận thay đổi liên miên. Còn ngày đầu tiên của tiết Lập Xuân được tính toán thành bất di bất dịch và luôn nhằm ngày 04 tháng 2 của năm Dương Lịch

Đấy 24 Tiết khí có cái Tiết nào là Tiết Nguyên Đán đâu. Nhầm cái ngày đầu (Nguyên Đán) của Tiết Lập xuân là Tiết rời nhầm sang luôn Tiết là Tết từ đó cứ gọi luôn Tết cổ truyền là Tết Nguyên Đán. Rồi trở thành như một thông lệ.

Cái phiền lòng nhất là các định nghĩa các khái niệm trong sách vở cứ cho Tết cổ truyền Việt bắt nguồn từ Tiết Nguyên Đán bên Tàu mà truyền dạy cho con cháu mới khổ chứ..hu hu…

Vì phát âm tương tự như chữ Tiết nên chúng ta cứ nhầm Tết là Tiết chứ từ nguyên của Tết vốn xuất xứ từ trong ngôn ngữ của các dân tộc Á Đông để chỉ các lễ hội mừng mừa mưa mới là mùa bắt đầu nuôi cấy và trồng trọt.

Theo tư liệu tôi đọc được trong một nghiên cứu về Tết thì chữ Tết có xuất xư từ các chữ này đây:

“Tết là gì?
Tết là tên riêng [nom propre] gọi ngày lễ mừng đầu năm mới của rất nhiều dân tộc và sắc dân ở khắp miền đông nam Á
Tiết chỉ là một tên thuờng [nom commun] của Tàu gọi những thời tiết thay đổi trong một năm chỉ có nguời Việt gọi là Tết hay tết nguyên đán trong khi cả ngàn triệu nguời Tàu chỉ biết gọi là duỳn tản [nguyên đán] hay là xin nển [tân niên] vậy tại sao họ không gọi là Tết ? vì Tết không phải là tiếng của họ.
Sau đây là những cognates /từ đồng nguyên/ khắp Đông nam Á dính líu với TẾT :
Al de Rhodes : Tết
Tết năm [sic]
tết ai
ăn Tết
Từ điển Khai Trí Tiến Đức không hề cho rằng Tết là # tiết của Tàu. Vả lại các ngôn ngữ chung quanh tiếng Việt cung đều gọi là Tết nhu chúng ta :
Nùng : TẾT
nèn Tết năm Tết
Muờng :Thết Tết ăn Thết ăn Tết
Thái : Thêts lễ mừng năm mới
Thế -xa New year celebration trong kinh Lễ Khổng tử gọi là Tế-sạ
Thêts khal mùa Tết những ngày tết.[khal là thời gian]
khal thêtx ngày Tết
Thêts Thày Tết Thái [Thai New Year]
Thrếts Tết
[theo Từ điển Francais-Thái của Pallegoix]
Thrếts Chìn Tết của Tàu Chinese new Year
Chêtr Tết của Thái [fifth lunar month / mid April Thái festival]
Tết / Đết tên ông thần mua [rain god monsoon deity]
Trôts lễ hội Thái cổ vào đầu mùa mưa bên Thái
Tốts Farăng Tết Hoa-lang [western New Year s Day]
Xem Từ điển nguồn gốc tiếngViệt (Bs Nguyễn hy Vọng)
Zhuang : XIT / SIT   lễ Tết của 20 triệu nguời Zhuang bên Quảng tây vùng Quế Lâm nói tiếng Tai tiếng Thái xua !
đuon Sít tháng Tết [mois de festival célébrant la mousson]
[đuon là tháng]
Chàm : TÍT lễ tháng năm của lịch xua Chàm [tháng gió mùa bắt đầu thổi] băng Tít # ăn Tết CHÊT Tết bu-lăn Chêt háng tết bu lăn là tháng [tiếng Chàm]
KTÊH lễ hội lớn nhất trong năm của nguời Chàm
Mon : kTEH New Year Day of the Mon people
o-TEH Tết New Year celebration with water splashing rituals
o – Tet
k-Tât New Year rituals
k-Tet id
Khmer : CHÊTR là Tết lễ mừng tháng 5 theo cổ lịch Khmer là tháng gió mùa bắt đầu thổi nguợc lại tháng của mùa gió nồm ở Đông nam Á tùy theo noi từ cuối tháng tu đến cuối tháng năm]
khae Chêtr tháng tết
[khae là tháng] 13 tháng 4 dương lịch 23 tháng ba âm lịch;
Chêtr khal thời gian có lễ Tết [khal là thời gian].
India : CHETR là tên tháng tư và tháng năm của cổ lịch Ấn độ hai tháng giao mùa đem mưa đến [mois du début de la mousson]
Nepal : TEEJ lễ đầu năm của Nepal
Mustang : TIDJ lễ đầu năm của xứ Mustang sát với xứ Nepal
Munda : TEEJ lễ ăn mừng mùa mưa đến / the ancient melodies of Teej marking the return of the monsoon and the promises of prosperity [National Geographic magazine]
Hơn nữa xem trên có hơn chục ngôn ngữ và dân tộc có nền văn hoá khác hẵn với Tàu mà vẫn gọi cái lễ ấy là :Têt đồng âm với cái tiếng Tết của dân Giao chỉ và của dân Mừờng nên ta phải “suy nghĩ lại” và “xét lại” về cái hiểu lầm Tết  khác Tiết của hơn 2000 năm qua.
Như vậy tết là tên gọi cái ngày ăn mừng đầu mùa mưa của các dân tộc và sau này trở thành ngày ăn mừng đầu năm âm lịch luôn của các dân Mường Nùng Thái Zhuang Chàm Mon Khmer Vùng đông bắc Ấn độ Nepal Mustang Munda
(Nguồn Đổ Thành Nhạn Nam Phi)” (Hết trích)

Những luận cứ trên khẳng định Tết là lễ hội mừng năm mới theo lịch Nông nghiệp của Văn hóa lúa nước gọi là Tết Cổ Truyền Việt Nam chứ không thể gọi là Tiết hay là Tết Nguyên Đán được. Và đương nhiên là lễ hội này chính là lễ hội văn hóa truyền thống 100% của người Việt không phải có xuất xứ từ Trung Hoa.

Vì vậy khẩn xin các phương tiện truyền thông các lời chúc tụng của lãnh đạo dân tộc Việt và các nhà hoạt động văn hóa lưu tâm khi viết và nói về lễ hội mừng năm mới theo Nông lịch của người Việt là “Tết Cổ Truyền” chứ đừng nhầm lẫn là Tiết Nguyên Đán hay là Tết Nguyên Đán. Vì không những đó là sự nhầm lẫn lịch sử tai hại mà còn tỏ ra sự hiểu biết về Văn hóa Dân tộc Việt quá nông cạn.